"Jaws" wordt 50: het verhaal van de eerste Shark-blockbuster... zonder Shark

Vandaag, vijftig jaar geleden, op vrijdag 20 juni 1975, ging Jaws in de Amerikaanse bioscopen in première . De film, geregisseerd door een piepjonge Steven Spielberg, vertelt het verhaal van de jacht op een mensenetende witte haai in een klein kustplaatsje aan de oostkust van de Verenigde Staten.

Wat een B-film had moeten worden, werd een onmiddellijk wereldwijd succes en zelfs een cultklassieker. En in tegenstelling tot wat de filmposter suggereert, die een kolossale haai met open bek afbeeldt, klaar om een ​​zwemmer te verslinden, is de haai – het hoofdpersonage van de film – vrijwel volledig afwezig. Dit weerhield Jaws er niet van om hele generaties zwemmers te terroriseren.

"De film is nog krachtiger omdat de haai onzichtbaar is", analyseert Olivier Bonnard, co-regisseur met Antoine Coursat van de documentaire Jaws, een groot succes , uitgezonden op Arte, voor BFMTV.com.

De haai eist zijn eerste slachtoffer in de openingsbeelden van de film. Maar er verschijnt geen enkele tand, geen enkele vin in beeld. "We horen alleen deze muziek die de haai vertegenwoordigt en belichaamt", benadrukt de documentairemaker. Een inmiddels iconische muziek van John Williams: twee noten, E en F. Een motief dat zich herhaalt, versnelt en de signatuur van de film wordt. En van de haai.

"Vanaf de openingsscène associeert de kijker de plotselinge uitbarsting van deze muziek met de haai", vervolgt Olivier Bonnard. "De muziek werkt instinctief; het is als een alarmsignaal. Het belichaamt deze onzichtbare dreiging."

Tijdens de tweede haaienaanval: nog steeds geen enkele haai in het water. De regisseur toont alleen de plas bloed die achterbleef nadat een badgast was opgegeten en de verscheurde resten van haar luchtbed.

"Als het om angst gaat, is het veel effectiever om de schade van het monster te laten zien dan het monster zelf", aldus de documentairemaker.

In de volgende aanval wordt de kracht van het monster gedemonstreerd: een houten ponton wordt door dit krachtige, maar nog steeds onzichtbare, beest afgerukt. Het ponton wordt eerst de oceaan in gesleurd en draait zich dan om, wat de dreiging suggereert van de haai die terugkeert om vissers aan te vallen die in het water zijn gevallen. "Het is een treffend bewijs dat hoe minder we zien, hoe banger we zijn", vervolgt Olivier Bonnard.

"Het is de kracht van suggestie en off-screen die de verbeelding de vrije loop geeft. Geen enkel beeld, hoe realistisch ook, zelfs niet in 3D, kan concurreren met mentale beelden."

Het duurt een uur om een ​​vin te zien, en dan het onderwatersilhouet van het monster dat om zijn volgende prooi cirkelt. Twintig minuten later zien we de scherpe tanden van de haai, met de beroemde zin van de lokale politiechef, gespeeld door Roy Scheider: "Je hebt een grotere boot nodig."

" Jaws is een ontzettend goed uitgevoerde striptease", vat Olivier Bonnard samen.

Spielberg laat de haai heel geleidelijk verschijnen. Eerst een stukje vin, dan nog een beetje, tot je het hele ding ziet. Het is een filmles.

De film zou ook een nieuw filmgenre inluiden: "sharksploitation", een subgenre van exploitatiefilms met haaien of haaienaanvallen. De nieuwste film is Under the Seine, waarin een vrouwelijke makohaai de wereldkampioenschappen triatlon in de Seine in Parijs bedreigt. De film was afgelopen zomer een hit op Netflix en de eerste Franse productie die meer dan 100 miljoen keer bekeken werd.

Toch had de haai oorspronkelijk veel nadrukkelijker aanwezig moeten zijn in Jaws. Maar toen Steven Spielberg begon met filmen, waren noch de mechanische haai, noch het script af – de film en de dialogen waren de dag ervoor al geschreven voor de volgende dag.

En wanneer Bruce – de bijnaam die de nephaai krijgt – eindelijk klaar is, slaat het noodlot toe: hij zinkt en het zoute water verbrandt de elektronische circuits. Bruce weegt anderhalve ton en werd getest in zoet water; de opnames vinden echter plaats in de open oceaan voor een realistischer beeld. Geen van de verschillende haaienmodellen – ontworpen door de maker van de reuzenoctopus in Twintigduizend Mijlen Onder Zee – die meer dan acht meter lang waren, voldeden aan de eisen.

Steven Spielberg moest een haaienfilm maken zonder haai, of in ieder geval zonder de geplande animatiehaai. Dus schakelde hij zijn handheldcamera over en filmde vanuit een laag standpunt, vanuit het perspectief van de haai.

We weten eigenlijk niet hoeveel hiervan legende is en hoeveel waar. Wat wel zeker is, is dat als de haai had gewerkt, we hem vaker hadden gezien. Maar als de film de tand des tijds zo goed heeft doorstaan, komt dat ook doordat we de haai niet zo vaak zien.

Steven Spielberg gaf dit zelf toe in de documentaire Music by John Williams: "Mijn haai werkte niet. En ik had geen idee dat John (Williams, de componist, noot van de redactie) me een haai zou geven die wel werkte dankzij muziek. Zijn muzikale haai was veel effectiever dan mijn mechanische haai."

Binnen enkele dagen was het budget van 12 miljoen dollar terugverdiend. Het jaar daarop won de film drie Oscars (montage, muziek en geluid). Dit succes zou een ware saga ontketenen. Er zouden nog drie films volgen – zonder Steven Spielberg – maar met wisselend succes, zowel commercieel als kritisch.

Jaws blijft de eerste kaskraker in de filmgeschiedenis en effent de weg voor franchises. Het was ook het begin van de carrière van Steven Spielberg, die voorheen weinig bekend was bij het grote publiek, en stelde hem in staat filmgeschiedenis te schrijven.

"Er zijn niet veel films die vijftig jaar later nog steeds zo indrukwekkend zijn."